Jak odzyskać zaległe alimenty?

Zaległości alimentacyjne w Polsce sięgają obecnie kwoty rzędu 10 mld złotych, a jeszcze w lutym BIG InfoMonitor informował o długu alimentacyjnym w wysokości ponad 8 mld złotych. Co więcej, w ciągu ostatnich sześciu miesięcy zadłużenie rodziców wpisanych do Krajowego Rejestru Długów z tego tytułu wzrosło o 860 mln zł.

Świadczeń alimentacyjnych nie płaci w Polsce około 300 tysięcy osób, a na jednego dłużnika alimentacyjnego przypadają średnio 33 tysiące złotych długu. Z Krajowego Rejestru Długów wynika, że aż 96 % dłużników alimentacyjnych to mężczyźni.

Najczęściej do Krajowego Rejestru Długów za niezapłacone alimenty wpisywani są rodzice w przedziale wiekowym 36-45 lat. W więzieniach z powodu uporczywego uchylania się od płacenia przebywają aktualnie niecałe 4 tysiące osób, ale prawomocnie skazanych jest kilkakrotnie więcej.

1. Skierować sprawę do komornika sądowego.

Gdy dłużnik nie płaci dobrowolnie świadczeń alimentacyjnych, w pierwszej kolejności należy skierować sprawę do komornika sądowego, który będzie próbował je wyegzekwować. W celu musimy dostarczyć komornikowi prawomocny wyrok sądu lub ugodę zawartą przed sądem. Pamiętajmy, że akt ten musi być zaopatrzony w klauzulę wykonalności-dopiero wówczas stanowią tytuł wykonawczy uprawniający do egzekucji). Komornik nie może podjąć się dochodzenia roszczeń alimentacyjnych na podstawie, np. ustnej umowy pomiędzy rodzicami lub deklaracji słownej jednego z rodziców.

Należy również przekazać komornikowi wszelkie informacje na temat nierzetelnego rodzica, które mogą pomóc w skutecznej egzekucji, między innymi:

• miejsce jego pobytu i pracy,
• stan majątkowy,
• źródło utrzymania,
• wartościowe przedmioty materialne, w których dłużnik jest posiadaniu.

Im więcej komornik wie o dłużniku, tym szybciej i skuteczniej może odzyskać zaległości alimentacyjne.

Egzekucję komornik rozpoczyna zazwyczaj od zajęcia wynagrodzenia za pracę. Jeżeli jest to umowa o pracę, komornik – w przypadku egzekucji w postępowaniu alimentacyjnym – może potrącić maksymalnie 60 % wielkości wynagrodzenia. W przypadku umów cywilnoprawnych komornik może potrącić całą kwotę, chyba że umowa zlecenia czy o dzieło jest jedynym źródłem dochodu dłużnika, została zawarta na dłuższy czas, a wynagrodzenie jest wypłacane w stałych okresach – wówczas obowiązują takie limity, jak w przypadku pracy na etat.

Wyjątkowo egzekucja może być wykonana także z renty lub emerytury – komornik może potrącić kwotę odpowiadającą 60 % najniższego świadczenia.

Jeśli komornik w ciągu dwóch miesięcy od wszczęcia postępowania nie zdoła wyegzekwować pełnej należności z tytułu zaległych i bieżących zobowiązań alimentacyjnych, egzekucje uznaje się za bezskuteczną, a poszkodowany rodzic może uzyskać wsparcie finansowe od Państwa, i w tym celu musi zgłosić się do Funduszu Alimentacyjnego.

2. Skorzystać z pomocy detektywa.

Działania komorników mają ograniczony charakter i sprowadzają się do określonych ustawą czynności, którym dłużnicy potrafią się skutecznie przeciwstawiać, wobec tego często są nieskuteczne. W takiej sytuacji warto skorzystać z usług detektywa specjalizującego się w dochodzeniu majątku dłużnika, a uzyskane w ten sposób informacje samodzielnie dostarczyć do komornika. Jest to szczególnie pomocne w sytuacji, gdy są podejrzenia, że dłużnik ukrywa znaczące dochody lub majątek.

3. Wystąpić o świadczenia do Funduszy Alimentacyjnego.

Wypłatą świadczeń alimentacyjnych z Funduszu zajmują się w Polsce albo urzędy gmin albo ośrodki pomocy społecznej. To do tych ośrodków zwracamy się z wnioskiem o wsparcie finansowe, również wtedy, gdy dłużnik alimentacyjny uciekł za granicę lub się ukrywa.

Otrzymanie środków z Funduszu obwarowane jest jednak kilkoma warunkami. Pierwszym z nich jest kryterium dochodowe – przeciętny miesięczny dochód netto na osobę w rodzinie nie może przekroczyć kwoty 725 zł. Pieniądze można otrzymać w wysokości zasądzonych alimentów, ale nie więcej niż 500 złotych miesięcznie.

Dłużnik alimentacyjny musi zwrócić całą kwotę wypłaconą przez Fundusz Alimentacyjny wraz ustawowymi odsetkami właściwemu organowi. Należy również pamiętać, że pieniądze z Funduszu należą się:

• na dziecko, które nie ma jeszcze 18 lat,
• na dziecko uczące się lub studiujące – do ukończenia 25 roku życia,
• na dziecko posiadające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności – bez względu na wiek.

Rodzic nie otrzyma pieniędzy z Funduszu Alimentacyjnego, jeżeli:

• dziecko przebywa, np. w domu pomocy społecznej, domu dziecka albo w rodzinie zastępczej,
• dziecko ma swoje własne dziecko i jest pełnoletnie,
• dziecko zawarło związek małżeński.

Urząd wydaje decyzje o przyznaniu środków pieniężnych w ciągu miesiąca. Gdy odmówi, uprawnionemu przysługuje prawo odwołania się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w terminie 14 dni.

Wypłata pieniędzy może zostać wstrzymana, gdy sytuacja rodzica wychowującego dziecko poprawi się, np.: gdy otrzyma on pracę. Należy o tym fakcie zawiadomić urząd, bo w przypadku nienależnego pobierania świadczeń, trzeba będzie je zwrócić wraz z odsetkami.

4. Zwrócić się o pomoc do gminy.

W dochodzeniu zaległych alimentów poza komornikiem, pomocy może udzielić nam także gmina. Ma to miejsce w sytuacji, kiedy otrzymujemy wypłatę pieniędzy z Funduszu Alimentacyjnego, ale może o nie wystąpić również rodzic, który nie uzyskał wsparcia z państwowej kasy (bo np.: ma zbyt wysoki dochód). Poszkodowany rodzic może złożyć wniosek o egzekucję administracyjną w swoim urzędzie (u wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Ze strony gminy możliwe są poniższe działania:

Mobilizacja dłużnika do pracy. 

Gmina jest zobligowana zmobilizować dłużnika do podjęcia pracy, przeprowadzić wywiad alimentacyjny, a także pobrać oświadczenie majątkowe pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń (zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 lat). Jeżeli dłużnik jest bezrobotny, wówczas gmina kieruje go do urzędu pracy. Dłużnik może zostać także skierowany na prace interwencyjne organizowane w gminie, staże albo udział w szkoleniach zawodowych.

Zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego. 

Gdy powyższe działania nie przyniosą rezultatów, gmina może na przykład zabrać dłużnikowi na pewien okres prawo jazdy. Następuje to na podstawie decyzji starosty. Jeżeli unikający płacenia rodzic umożliwi przeprowadzenie wywiadu alimentacyjnego, złoży oświadczenie majątkowe, będzie szukał pracy lub ją podejmie albo przez ostatnie 6 miesięcy wywiąże się ze zobowiązań alimentacyjnych w kwocie nie niższej niż 50 % kwoty bieżąco ustalonych alimentów – prawo jazdy zostanie mu zwrócone.

Złożenie wniosku do prokuratury o ściganie za przestępstwo niealimentacji. 

Jeżeli dłużnik będzie uniemożliwiał przeprowadzenie wywiadu lub w inny sposób będzie utrudniał postępowanie lub nie wywiąże się z obowiązku podjęcia pracy, wówczas organ właściwy składa wniosek do prokuratury o ściganie za przestępstwo niealimentacji określone w art. 209 Kodeksu karnego, o czym piszemy szerzej w punkcie 5.

Ściągnięcie należności przez urząd skarbowy. 

Dług niesolidnego rodzica gmina wyegzekwuje także po zakończeniu okresu, w którym dziecko było uprawnione do świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego. Jeżeli dłużnik nadal nie spłacił należności, gmina wstawia tytuł wykonawczy i wtedy to urząd skarbowy rozpoczyna ściąganie zaległości.

5. Wszcząć postępowanie karne za przestępstwo niealimentacji.

Gdy poprzednie sposoby egzekucji okazały się bezskuteczne i nie przynoszą rezultatów,  zadłużony rodzic może być ścigany za przewidziane w Kodeksie karnym przestępstwo niealimentacji. Jest to środek ostateczny, stosowany gdy rodzic w sposób uporczywy uchyla się od ciążącego na danej osobie z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, co naraża tę osobę na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Mowa zatem o sytuacji, gdy dłużnik, zdolny do ponoszenia alimentów, nie płaci ich uporczywie przez dłuższy okres czasu. Przestępstwo to jest zagrożone orzekaną przez sąd karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Ściganie przestępstwa niealimentacji następuje nie tylko na wniosek organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego, ale także samego pokrzywdzonego (dziecko, a dokładnie rodzic reprezentujący małoletnie dziecko) czy organu pomocy społecznej, może również odbywać się z urzędu (wtedy wniosek składa gmina).

6. Egzekwować świadczenie przed sądem od rodziny dłużnika.

Kolejnym ze sposobów uzyskania świadczenia alimentacyjnego jest egzekucja ich przed sądem rodzinnym wobec rodziny dłużnika. Do alimentacji są zobowiązani krewni w linii prostej — rodzice, dziadkowie, a także rodzeństwo.

Pozew o alimenty od dziadków bądź rodzeństwa należy złożyć do sądu rodzinnego oraz udowodnić, że ich zarobki pozwalają na dopełnienie obowiązku alimentacji wobec wnuka. W przypadku małoletnich dzieci, alimenty w pierwszej kolejności zobowiązani są płacić rodzice, a w drugiej kolejności przejmują je dziadkowie, a jeśli oni również nie są w stanie płacić – obowiązek spada na rodzeństwo. Sytuacja taka może mieć miejsce, gdy:

• nie ma osoby zobowiązanej w kolejności bliższej (na przykład osoba taka nie żyje);
• osoba zobowiązana w bliższej kolejności żyje, ale nie jest w stanie świadczyć alimentów;
• uzyskanie od osoby zobowiązanej w bliższej kolejności na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Warto również zaznaczyć, iż dziadkowie lub rodzeństwo mogą zostać zobowiązani do zaspokojenia tylko części potrzeb uprawnionego do alimentów i tylko wówczas jeśli żyje on w niedostatku – brakuje mu pieniędzy na artykuły pierwszej potrzeby (jedzenie, ubrania, lekarstwa). Sąd bierze również pod uwagę możliwości zarobkowe i majątkowe osób zobowiązanych do pomocy, dlatego może na przykład wyznaczyć każdej osobie inną kwotę lub nawet zwolnić część osób od obowiązku alimentacyjnego.

W trakcie postępowania – na nasz wniosek – sąd może zwrócić się do urzędu skarbowego o przekazanie i dostarczenie PIT-u za poprzedni rok kalendarzowy, w celu wykazania sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej.

7. Złożyć skargę pauliańską.

Kodeks cywilny przewiduje również instytucję skargi pauliańskiej, którą szczegółowo objaśnia poniższy przepis:

Oznacza to w praktyce, że jeśli dłużnik alimentacyjny np. przepisuje nieruchomości lub cenne przedmioty na osobę trzecią, czyli wyzbywa się swojego majątku i wskutek tego staje się niewypłacalny, można dochodzić przed sądem anulowania tej czynności prawnej (np. darowizny, umowy sprzedaży nieruchomości). Takie działanie często bywa skutecznym sposobem na to, by odzyskać zaległe alimenty.

8. Wpisać dłużnika do Krajowego Rejestru Długów.

Kolejnym sposobem na utrudnienie życia nierzetelnemu dłużnikowi, który od co najmniej pół roku nie płaci alimentów, jest wpisanie go do biura informacji gospodarczej jednego z pięciu krajowych rejestrów długów. Każdy z nich ma podpisane umowy m.in. z bankami, instytucjami udzielającymi pożyczek, firmami leasingowymi, telekomunikacyjnymi, dostawcami internetu i telewizji kablowej.

Dłużnika zgłasza gmina

Gminy mają uprawnienia, aby wpisu takiego dokonać za darmo, a takie działanie może skutecznie utrudnić dłużnikowi zakup na raty, wzięcie pożyczki lub kupno telefonu na abonament. W tym przypadku nie ma znaczenia chęć współpracy dłużnika z gminą – jeżeli alimenty nie wpływają dłużej, niż sześć miesięcy, musi on zostać wpisany na listę. Dłużnik zostanie wykreślony z wykazu, gdy spłaci całość swoich należności bądź należności te zostaną umorzone.

Dłużnika zgłaszamy osobiście

Sami również możemy zgłosić dłużnika do rejestru Biura Informacji Gospodarczej. Aby tego dokonać, musimy uprzednio dostarczyć dłużnikowi alimentacyjnemu wezwanie do zapłaty należności wraz z ostrzeżeniem o zamiarze przekazania jego danych do BIG. Dokument musi być doręczony osobiście lub wysłany listem poleconym (z potwierdzeniem odbioru).  Jeśli po upływie 14 dni od odebrania przez dłużnika wezwania, nadal nie otrzymamy należnych pieniędzy, możemy zgłosić jego dane rejestru dłużników.

9. Wszcząć postępowanie karne za utrudnianie zaspokojenia wierzyciela.

Jeżeli jesteśmy pewni, że dłużnik posiadał majątek, ale pozbył się go celowo, by utrudnić spłatę alimentów (np.: sprzedał samochód bliskiemu znajomemu tylko po to, by formalnie pozbyć się prawa własności), możemy złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa – utrudnianie zaspokojenia wierzyciela.

10. Złożyć wniosek o wyjawienie majątku dłużnika.

W przypadku, kiedy podejrzewamy, że dłużnik posiada majątek, ale celowo ukrywa go przed komornikiem lub inną instytucją dochodzącą należności alimentacyjnej i z premedytacją podwyższa zaległe alimenty, możemy złożyć wniosek do sądu rejonowego o wyjawienie majątku dłużnika. Wniosek taki może złożyć także komornik prowadzący egzekucję alimentacyjną. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, dłużnik musi w takim wypadku samodzielnie sporządzić zgodny ze stanem faktycznym Wykaz majątku.

Jak odzyskać zaległe alimenty? – informacje ogólne

Jeżeli dłużnik alimentacyjny uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co prawda przez sąd (zasądzonego przez sąd), warto skorzystać z któregoś z przytoczonego przez nas przykładu, mogącego pomóc w odzyskaniu swoich pieniędzy. Należy pamiętać, że dłużnik alimentacyjny nie powinien unikać płacenia alimentów i uchylać się od obowiązku alimentacyjnego.

Jeżeli chcemy odzyskać zaległe alimenty, czasami sytuacja będzie wymagała od nas sporo pracy i poświęceń. Nasze porady bardzo często pomagają osobom, które chcą odzyskać zaległe alimenty od dłużnika alimentacyjnego i finalnie zmuszają dłużnika do płacenia alimentów.