Projekt ustawy o szkolnictwie wyższym 2018

Szef resortu nauki, Wicepremier Jarosław Gowin, ogłosił projekt ustawy dotyczącej nauki oraz polskiego szkolnictwa wyższego.
 

Ustawa ta, zwana również Konstytucją dla Nauki lub Ustawą 2.0, ma zastąpić cztery obecnie obowiązujące akty prawne:
 

1. ustawę o zasadach finansowania nauki,

2. prawo o szkolnictwie wyższym,

3. ustawę o stopniach naukowych,

4. ustawę o kredytach i pożyczkach studenckich.

   

Prace nad ustawą Gowina trwały niemal dwa lata – dokładnie 699 dni. Jest to pierwsza od 12 lat reforma dotycząca polskiego szkolnictwa. Podczas pracy nad Konstytucją dla Nauki zgłoszono kilkaset poprawek – każda z nich została rozpatrzona przez zespół Jarosława Gowina. 
 

Według założeń Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) Ustawa 2.0 ma wejść w życie z dniem 1. października 2018 roku. 

FINANSOWANIE UCZELNI WYŻSZYCH

Nowa ustawa o szkolnictwie wyższym ma całkowicie zmienić sposób finansowania polskich uczelni. 

Przede wszystkim jednostki naukowe nie będą otrzymywać już dotacji państwowych. W ich miejsce pojawią się rządowe subwencje, czyli nieodpłatne i bezzwrotne fundusze pomocowe. 
 

Taka zmiana zagwarantuje uczelniom pełną decyzyjność w kwestii gospodarowania i wykorzystywania środków pieniężnych. Dotacje zakładają finansowanie tylko precyzyjne określonych zadań, natomiast subwencje nie wymagają wskazania celu finansowania, a jego realizacja nie jest weryfikowana. 
 

Jeśli państwowe subwencje nie zostaną wykorzystane w bieżącym roku akademickim, będą mogły zasilać budżet uczelni wyższej w kolejnym.
 

Projekt Gowina zakłada wzrost finansowania nauki i szkolnictwa wyższego aż do poziomu 1,8 procenta PKB w przeciągu 7 lat od wdrożenia ustawy. 
 

W roku 2019 minimalne wydatki państwa na uczelnie wyższe powinny wynosić 1,3 procenta PKB.

REGIONALNE INICJATYWY DOSKONAŁOŚCI

Niezwykle ważnym punktem Ustawy 2.0 jest projekt Regionalnych Inicjatyw Doskonałości. Wdraża on wręcz przełomowy po roku 1989 system kompleksowego wsparcia finansowego, które dedykowane ma być uczelniom regionalnym. 
 

Według zapowiedzi Ministra Gowina, Regionalne Inicjatywy Doskonałości mają zasilać uczelnie regionalne o 100 mln złotych rocznie. 
 

Na mapie polskich uczelni wyznaczone zostaną obszary obejmujące równą ilość uczelni regionalnych. Na każdy z tych obszarów co roku przyznawana będzie kwota do 3 mln złotych, którą najlepsze regionalne uczelnie będą mogły spożytkować na wybrany grant naukowy.
 

Jak zapewnia Jarosław Gowin, żaden wyznaczony obszar nie zostanie faworyzowany, choćby ze względu na duże ośrodki miejskie, jakie miałyby w nim się znajdować. W przypadku funduszy wspierających mniejsze, regionalne uczelnie, takie rozwiązanie mijałoby się z celem.

DYDAKTYCZNA INICJATYWA DOSKONAŁOŚCI

Oprócz wsparcia uczelni regionalnych, nowa ustawa zadbać ma również o rozwój publicznych uczelni zawodowych. 

Państwowe środki mają trafiać aż do 15 najlepszych uczelni zawodowych rocznie.

Weryfikacja jednostek ma brać pod uwagę zarówno wyniki kształcenia, jak i opinię na temat karier absolwentów danych uczelni. Przy procesie oceniania uczestniczyć ma Polska Komisja Akredytacyjna.

KONKURS NA UCZELNIE BADAWCZE

Rządowe pieniądze mają trafić także do dziesiątki najlepszych uczelni w Polsce. Resort nauki w najbliższych miesiącach ma ogłosić specjalny konkurs, z którego wyłoniona zostanie “złota dziesiątka”.
 

Na rządowe fundusze dla najlepszych uczelni liczyć mogą te jednostki, które działają w co najmniej 6 dyscyplinach naukowych – czyli w swej ofercie dają szansę studiowania co najmniej 6-ciu nauk, takich jak na przykład medycyna, ekonomia czy prawo.

Żadna z wykładanych przez uczelnie dziedzin nie może mieć oceny słabszej niż B+, a połowa z nich musi być na poziomie najlepszym (oceny A lub A+). Dodatkowo, aby dana uczelnia mogła uczestniczyć w konkursie na “złotą dziesiątkę”, musi prowadzić szkołę doktorską. 
 

Wyłonione z konkursu najlepsze polskie uczelnie zostaną wspomożone kwotami o 10% większymi niż pozostałe uczelnie. Fundusze te mają być przyznane na 6 lat.
 

Rządowy projekt ustawy zakłada także dodatkowe 2% wsparcia dla uczelni, które spełniły wszelkie wymogi konkursowe, lecz nie weszły w skład "złotej dziesiątki".
 

Jarosław Gowin ogłosił, iż nie tylko uczelnie ścisłe i techniczne będą mogły liczyć na pomoc państwa. Z jego wypowiedzi wynika, iż jego zespołowi bardzo zależy na wsparciu nauk humanistycznych oraz społecznych.

Wyjściem naprzeciw oczekiwaniom środowisk humanistycznych ma być rozwój czasopism naukowych, wzorowany na światowych przykładach.  
 

Aby wspomóc ten ruch, projekt Gowina zakłada uruchomienie specjalnego konkursu grantowego na najlepsze czasopisma humanistyczne i społeczne. W jego wyniku wybranych ma zostać 250 najlepszych czasopism, które otrzymają od państwa specjalne fundusze i zyskają punktację równą czasopismom z baz międzynarodowych.

NOWE WYNAGRODZENIA PRACOWNIKÓW AKADEMICKICH

Ustawa 2.0 zakłada, że środowisko akademickie ma stać się beneficjentem wzrostu gospodarczego w Polsce. Dlatego wskaźniki niezbędne do wyznaczania wynagrodzeń dla pracowników akademickich nie będą wzorowane na pułapie minimalnego wynagrodzenia w Polsce, lecz na przeciętnym wynagrodzeniu w sektorze przedsiębiorstw.

Najniższe wynagrodzenia adiunktów nie będzie mogło być niższe niż 110% przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, natomiast najniższe wynagrodzenie profesorskie – mniejsze niż 150%. 

Co ważne, na wysokość wynagrodzenia pracowników akademickich nie będą mogły się składać granty naukowe, ani żadne zyski osiągnięte dzięki publikacji recenzji czy prac naukowych. 

SYSTEM EWALUACJI JEDNOSTEK

Ustawa 2.0 zakłada zmianę systemu oceniania uczelni polskich. System czterostopniowy zostanie zmieniony na nową, pięciostopniową klasyfikację opartą na ocenach: A+, A, B+, B i C.

Nowej ewaluacji poddane będą miały zostać nie całe uczelnie, ani ich jednostki organizacyjne (np. wydziały), lecz konkretne dyscypliny naukowe (kierunki studiów).

Nowa punktacja to nie tylko wyścig za europejskimi standardami – to także zapalnik nowych rozłamów między polskimi uczelniami. 

Uczelnie, których dyscypliny naukowe zyskają najlepsze oceny (A i A+) będą mogły liczyć na wiele profitów i możliwości rozwoju. Przykładowo: uczelnie, które zyskają gorsze oceny, nie będą mogły nadawać tytułów habilitacyjnych. To samo tyczy się studiów magisterskich – tylko najlepsze uczelnie będą mogły mieć w swojej ofercie studia jednolite. 

NOWE ORGANY I ADMINISTRACJA

Konstytucja dla Nauki ma wprowadzić nowy układ administracji uczelni. Głównymi organami jednostek mają być: rektor, senat i rada uczelni.

Senat ma pozostać najważniejszym ciałem uczelnianym. Ma on troszczyć się o najwyższa jakość nauczania i sprawować pieczę nad  przeprowadzanymi badaniami naukowymi. 

Stanowisko rektora ma zyskać szereg przywilejów, a tym samym zapewnić uczelni większą autonomię i niezależność od władz państwowych. 

Rada uczelni ma natomiast pełnić funkcję wspierającą i monitorującą pracę rektora. 

PRZYSZŁOŚĆ PRACOWNIKÓW AKADEMICKICH

Doktoranci
W uczelniach mają zostać stworzone specjalne szkoły doktoranckie, w których magistrzy będą mogli kształcić się na stopień doktora. 

Każdy doktorant ma mieć zapewnione stypendium naukowe, które początkowo ma wynosić 55% przeciętnego wynagrodzenia dla sektora przedsiębiorstw, a po okresie próbnym – 85%.

Dodatkową zmianą działającą na korzyść przyszłych doktorantów ma być przyznane im prawo do urlopów rodzicielskich – zarówno macierzyńskich, jak i tacierzyńskich. 

Habilitacja 
Projekt Gowina zakłada zniesienie obowiązku habilitacji. Będzie ona możliwa, lecz nie konieczna do uzyskania stanowiska profesora nadzwyczajnego (uczelnianego). 

Pozostanie natomiast stopień profesora zwyczajnego, a więc mianowanego przez Prezydenta RP (profesura belwederska).

Dwie ścieżki kariery
Nowa ustawa nie tylko ma wspierać wybitnych naukowców, lecz także tych pracowników, którzy nie rozwijają swej wiedzy, ale wykazują się wybitnymi osiągnięciami dydaktycznymi. 

Konstytucja dla Nauki ma być więc ukłonem w stronę wybitnych dydaktyków akademickich.

Dyscypliny naukowe
Znacznemu zmiejszemu ma ulec liczba dyscyplin naukowych, a więc kierunków studiów. 

Obecnie w Polsce działa ponad 100 różnych dyscyplin naukowych. Projekt Gowina zakłada zmniejszenie tej liczby do 45.

Odróżniony natomiast od kierunku prawa ma być kierunek prawa kanonicznego. Wynika to z międzynarodowego konkordatu i polskich zobowiązań wobec niego.

EGZAMINY WSTĘPNE NA STUDIA

Ustawa 2.0 umożliwi uczelniom polskim wprowadzenie egzaminów wstępnych na wybrane kierunki studiów. W tej kwestii każdorazowo wymagana będzie zgodna ze strony MNiSW.

Jarosław Gowin zapewnia jednak, iż taka zmiana w ustawie nie będzie skutkować falą wprowadzania egzaminów na studia. Na chwilę obecną tylko warszawska Szkoła Główna Handlowa zadeklarowała chęć przeprowadzania egzaminów wstępnych dla swoich studentów.

POPARCIE

Mimo wielu zgłoszonych poprawek, projekt Gowina zyskał wiele pozytywnych opinii i wyrazów uznania. Ustawę 2.0 poparły m.in.:
 

1. Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej,

2. Polska Unia Edukacyjna,

3. redaktorzy Państwowych Wyższych Szkół Zawodowych,

4. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich.