Iluzja pieniądza – na czym polega?

Iluzja pieniądza – na czym polega?

author
Halszka Gronek
08 maja 2019
Ekspertka finansowa na zadluzenia.com, ukończyła dziennikarstwo i socjologię na Uniwersytecie Gdańskim. Autorka kompendiów wiedzy na temat społecznych aspektów świata finansów i ekonomii.

We współczesnym świecie ciężko byłoby wyobrazić sobie świat bez pieniędzy. To bardziej niż oczywiste, że dla większości społeczeństwa gruby portfel i wielocyfrowa kwota na koncie stanowią jeden z życiowych celów. Warto jednak wiedzieć, że wartość nominalna pieniądza nie jest równoznaczna z jego rzeczywistą wartością. Na tym polega właśnie iluzja pieniądza. 

Spis treści:

  1. Czym jest iluzja pieniądza?
  2. Przykłady iluzji pieniądza
  3. Iluzja pieniądza w aspekcie neurobiologicznym
  4. Sposób na iluzję pieniądza
Zwiń spis treści

Czym jest iluzja pieniądza?

Najczęściej iluzja pieniądza ujawnia się poprzez niepełne lub opóźnione uwzględnienie inflacji podczas określania realnych zmian wartości. Przykładowo osoba podlegająca iluzji pieniądza będzie zadowolona ze wzrostu swojego wynagrodzenia o 4%, nie zauważając przy tym, że inflacja wynosi aż 6%. Mimo iż pensja wzroście, rzeczywista siła nabywcza wynagrodzenia będzie mniejsza. Osoby, które ulegają iluzji pieniądza bardzo często nie potrafią realnie obliczyć i zaplanować swoich wydatków. Sprawia to, że zaciągane zobowiązania, takie jak np. pożyczki na raty, mogą okazać się sporym problemem w przyszłości.

Iluzja pieniądza to czysto ekonomiczny termin określający zjawisko błędnego odczytania wartości pieniądza, bez odniesienia jego nominału do innych czynników (na przykład inflacji). Iluzja pieniądza to po prostu błąd poznawczy polegający na nierozróżnianiu wartości nominalnych od realnych.  

Równie często iluzja pieniądza miewa zastosowanie przy porównywaniu cen. To żadna tajemnica, iż ludzie często zestawiają ceny poszczególnych produktów z ich cenami historycznymi, nie uwzględniając przy tym występowania zjawiska inflacji. Przykładowo paczka papierosów jeszcze kilka lat temu kosztowała 8 złotych. Dziś cena ta sięga nawet 16 złotych, choć nie oznacza to, że rzeczywista cena towaru wzrosła. 

Przykłady iluzji pieniądza

Iluzja pieniądza to błąd poznawczy, którego niemal każdy z nas doświadcza na codzień. Najprostszym tego przykładem są oczywiście podwyżki płac, przyznawane pracownikom wtedy, kiedy wzrasta także inflacja. Pracownik z radością przyjmie wiadomość, że od przyszłego miesiąca jego pensja wzrośnie o 10%. W rzeczywistości jednak inflacja wzrosła o przykładowo 12%, przez co „czysta” wartość pensji pracowniczej, nawet mimo podwyżki, spadła o 2%.

Równie często iluzja pieniądza miejsce przy porównywaniu obecnych cen jednostkowych dóbr z ich dawnymi cenami.

W takiej sytuacji wiele osób zapomina o zjawisku inflacji i bierze pod uwagę jedynie nominalne zmiany cen danego dobra. A to w praktyce nie oddaje rzeczywistych zmian wartości towaru. Wystarczy porównać dawne ceny książek, papierosów czy mieszkań – wszystkie były znacznie niższe od obecnych, choć równie mało kogo było na nie stać.

Ciekawy przykład występowania iluzji pieniądza możemy zaobserwować również na rynku kredytowym. Klient, który potrzebuje pożyczyć konkretną sumę pieniędzy, może wybrać 2, 3 lub 5-letnią opcję spłaty, np. kredytu gotówkowego. Oczywiście w wariancie 5-letnim poszczególne kwoty rat będą najniższe, dlatego wielu klientów zdecyduje się na taką opcję, nie chcąc nadto obciążać miesięcznego budżetu. Całkowity koszt takiego kredytu będzie niestety najwyższy.

Podobny dylemat można zaobserwować w momencie wyboru między ratami stałymi a malejącymi.

W przypadku tych drugich pierwsze raty, np. kredytu hipotecznego, są z reguły bardzo wysokie, dlatego mało klientów decyzuje się na taką opcję spłaty. W rzeczywistości jednak kredyt z ratami malejącymi bywa zwykle nieco tańszy w ogólnym rozrachunku. Iluzja pieniądza odciąga jednak od tego, co na pierwszy rzut oka niesłusznie wydaje się być nieopłacalne. 

Iluzja pieniądza w aspekcie neurobiologicznym

Pierwsi ekonomiści nadający zjawisko iluzji pieniądza byli zdania, że iluzja ta jest wynikiem jedynie naszej niewiedzy z zakresu przedsiębiorczości. Powtarzali oni opinię, iż wystarczy chłodna kalkulacja i odrobina zdrowego rozsądku do tego, by pokonać iluzję pieniądza. Wraz z rozwojem ekonomii behawioralnej tezę tę obalili liczni badacze. Jednymi z nich byli Armin Falk oraz Bernd Weber z Uniwersytetu w Bonn. 

Naukowcy przeprowadzili doświadczenie, w którym dwudziestu czterech ochotników odgrywało różne sytuacje „ekonomiczne”. Uczestnicy badania zostali poproszeni o wykonanie prostych zadań, a za każde poprawne rozwiązanie otrzymywali premię pieniężną (w bonach). W trakcie eksperymentu poznawczego naukowcy mierzyli za pomocą tomografii komputerowej, w jaki sposób zmienia się utlenowanie krwi w różnych obszarach mózgu każdego ochotnika. Miało to wskazywać na konkretną aktywność mózgową. 

W pierwszej części doświadczenia uczestnicy dostawali niewiele pieniędzy za prawidłowe rozwiązanie zadania. Ceny towarów, jakie mogli nabyć za wygrane bony pieniężne, nie były jednak wygórowane. W drugiej części doświadczenia ochotnicy otrzymali podwyżkę bonów wynoszącą 50%. Równocześnie jednak cena produktów w katalogu podniosła się o połowę.

Naukowcy wyraźnie poinformowali ochotników o tym, że wraz ze wzrostem premii podniosły się także ceny towarów, a więc w rzeczywistości wygrani zakupią te same produkty. Mimo tego okazało się, że w pierwszym etapie doświadczenia określony obszar mózgu (brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa) był o wiele mniej aktywny, niż wtedy, gdy uczestnicy otrzymywali o połowę więcej pieniędzy. Wyniki badania dowiodły więc, że irracjonalna iluzja pieniężna istnieje naprawdę. Co więcej, wyjaśniły one, jakie obszary mózgu są odpowiedzialne za to, że dla człowieka liczy się bardziej nominalna niż realna wartość pieniądza.

Sposób na iluzję pieniądza

Iluzja pieniądza nie przynosi nam, konsumentom, żadnego pożytku. W jej wyniku albo nie zyskamy niczego, albo nawet stracimy pieniądze, dając się zmanipulować czystym nominalnym liczbom. Iluzja pieniądza jest niestety działaniem nieświadomym, i choć możemy (a nawet powinniśmy!) z nią walczyć, to i tak nie uda nam się wyeliminować wszystkich przypadków wpadnięcia w pułapkę iluzji. 

Wielu ekonomistów, którzy jako pierwsi badali zjawisko iluzji pieniądza, było zdania, że do zgładzenia iluzji wystarczy odrobina zimnej kalkulacji i rozsądku. Tezę tę popierał sam Milton Friedman, światowej sławy ekonomista i laureat Nagrody Nobla.

Dopiero kilkanaście lat później, wraz z rozwojem ekonomii behawioralnej, okazało się iluzja pieniądza nie wynika jedynie z naszej bezmyślności czy lekkomyślności. Wpływ na to ma także neurobiologia. Niezależnie od tego, czy uwierzymy, że iluzja pieniądza jest zjawiskiem całkowicie zależnym od świadomości konsumenta, czy też nie, warto zawsze zachowywać chłodny rozsądek – zwłaszcza w kwestiach pieniężnych.

Patrzymy szerzej aniżeli tylko na wartość nominalną przedstawianych nam liczb i kwot. Pozwoli nam to uniknąć przykrych rozczarowań, lub chociaż zminimalizować częstotliwość ich występowania. Dobrym rozwiązaniem jest także planowanie wydatków. Pozwoli nam to na zminimalizowanie kosztów, ale również realne spojrzenie na sytuację finansową. Dzięki temu zaciągane zobowiązania, takie jak np. pożyczki na dowód, nie będą stanowiły kłopotu w przyszłości.

author
Halszka Gronek
Ekspertka finansowa na zadluzenia.com, ukończyła dziennikarstwo i socjologię na Uniwersytecie Gdańskim. Autorka kompendiów wiedzy na temat społecznych aspektów świata finansów i ekonomii.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Wszystkie komentarze

kuligard
kuligard
2019-05-23 10:29:29

kiedys zarabiało się dwa razy mniej a człowiek bylo na wszystko stac.... takie mamy czasy teraz

Podobne artykuły

Ilu Polaków było na zwolnieniu w 2018 roku?

Statystyczny Polak w 2018 roku chorował przez 14,3 dni. Koszty tej wyjątkowo wysokiej nieobecności liczone są – jak wskazuje ZUS – w miliardach złotych. Urząd zapowiada kontrole mające ukrócić nieuzasadnione chodzenie na zwolnienia. Kontrolować będą także pracodawcy.

author
Dominika Byczek
22 kwietnia 2019
Ekspertka finansowa, redaktorka, magister Uniwersytetu Gdańskiego. Z zadluzenia.com związana od 2014 roku, redaktor naczelna portalu do 2020 roku. Specjalizuje się w tworzeniu poradników finansowych.

“Jak zacząć sprzedawać w internecie” – webinar ING Banku Śląskiego

ING Bank Śląski zaprasza Klientów na webinar pod tytułem “Jak zacząć sprzedawać w internecie”, który jest częścią kampanii banku dla firm „Działam dalej”. Bank zapewnia, że z nim rozwój biznesu w Internecie jest o wiele łatwiejszy i pomoże przenieść firmę do wiata online.

author
Patryk Byczek
21 maja 2020
Ekspert finansowy, z zadluzenia.com związany od 2015 roku. Absolwent Uniwersytetu Gdańskiego. Redaktor naczelny portalu, specjalizuje się w analizie produktów finansowych, promocji bankowych i recenzowaniu kredytów.

Zarobki Ukraińców w Polsce

Z Analizy Personnel Service wynika, że wynagrodzenia Ukraińców w Polsce są bardzo zbliżone lub wyższe od wynagrodzeń Polaków. Badania pokazują, że trzy czwarte ukraińskich pracowników otrzymuje pensję wyższą niż 2500 złotych netto, zaś 15% Ukraińców twierdzi, że ich wynagrodzenie przekracza 3500 złotych netto.

author
Patryk Byczek
05 września 2018
Ekspert finansowy, z zadluzenia.com związany od 2015 roku. Absolwent Uniwersytetu Gdańskiego. Redaktor naczelny portalu, specjalizuje się w analizie produktów finansowych, promocji bankowych i recenzowaniu kredytów.

BNP Paribas ostrzega przed fałszywą stroną

Coraz modniejsze w sferze cyberprzestępczości jest podrabianie stron internetowych banków. Instytucje te cieszą się dużym zaufaniem konsumentów, dlatego bajeczka opowiedziana w formie strony internetowej brzmi bardziej prawdopodobnie, jeżeli opatrzono ją logiem podobnym do jednego z banków. BNP Paribas ostrzega przed paribagroup.com, która istnieje, by oszukiwać.

author
Alicja Hirsekorn
10 grudnia 2019
Prawniczka, absolwentka Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w prawie konsumenckim i pracy, a także w aspektach prawniczych działalności gospodarczej. Autorka artykułów o zmianach w prawie finansowym.

Alior Bank w Oświęcimiu

Alior Bank jest jednym z największych banków detalicznych w kraju. Sprawdziliśmy placówki i oddziały w Oświęcimiu – zapoznaj się z godzinami otwarcia, danymi kontaktowymi i opiniami.

author
Aleksandra Gościnna
25 czerwca 2019
Ekspertka finansowa, magister Uniwersytetu Gdańskiego i absolwentka studiów podyplomowych na UW. W latach 2021-2023 redaktor naczelny zadluzenia.com. Specjalistka ds. e-marketingu i promocji online.

mBank zarobił w IV kwartale 332 ml zł

mBank odnotował w czwartym kwartale 2018 roku skonsolidowany zysk netto przekraczający 332 740 000 złotych. Wypracowany wynik okazał się wyższy o około 21 000 000 złotych względem roku poprzedniego.

author
Patryk Byczek
07 lutego 2019
Ekspert finansowy, z zadluzenia.com związany od 2015 roku. Absolwent Uniwersytetu Gdańskiego. Redaktor naczelny portalu, specjalizuje się w analizie produktów finansowych, promocji bankowych i recenzowaniu kredytów.
Porównaj