Iluzja pieniądza – na czym polega?

We współczesnym świecie ciężko byłoby wyobrazić sobie świat bez pieniędzy. To bardziej niż oczywiste, że dla większości społeczeństwa gruby portfel i wielocyfrowa kwota na koncie stanowią jeden z życiowych celów. Warto jednak wiedzieć, że wartość nominalna pieniądza nie jest równoznaczna z jego rzeczywistą wartością. Na tym polega właśnie iluzja pieniądza. 

Iluzja pieniądza – co to jest?

Iluzja pieniądza to nic innego, jak czysto ekonomiczny termin określający zjawisko błędnego odczytania wartości pieniądza, bez odniesienia jego nominału do innych czynników (na przykład inflacji). Mówiąc prościej, iluzja pieniądza to po prostu błąd poznawczy polegający na nierozróżnianiu wartości nominalnych od realnych.  

Najczęściej iluzja pieniądza ujawnia się poprzez niepełne lub opóźnione uwzględnienie inflacji podczas określania realnych zmian wartości. Przykładowo osoba podlegająca iluzji pieniądza będzie zadowolona ze wzrostu swojego wynagrodzenia o 4%, nie zauważając przy tym, że inflacja wynosi aż 6%. Mimo iż pensja wzroście, rzeczywista siła nabywcza wynagrodzenia będzie mniejsza.

Równie często iluzja pieniądza miewa zastosowanie przy porównywaniu cen. To żadna tajemnica, iż ludzie często zestawiają ceny poszczególnych produktów z ich cenami historycznymi, nie uwzględniając przy tym występowania zjawiska inflacji. Przykładowo paczka papierosów jeszcze kilka lat temu kosztowała 8 złotych. Dziś cena ta sięga nawet 16 złotych, choć nie oznacza to, że rzeczywista cena towaru wzrosła. 

Przykłady iluzji pieniądza

Iluzja pieniądza to błąd poznawczy, którego niemal każdy z nas doświadcza na codzień. Najprostszym tego przykładem są oczywiście podwyżki płac, przyznawane pracownikom wtedy, kiedy wzrasta także inflacja. Pracownik z radością przyjmie wiadomość, że od przyszłego miesiąca jego pensja wzrośnie o 10%. W rzeczywistości jednak inflacja wzrosła o przykładowo 12%, przez co „czysta” wartość pensji pracowniczej, nawet mimo podwyżki, spadła o 2%.

Równie często iluzja pieniądza miejsce przy porównywaniu obecnych cen jednostkowych dóbr z ich dawnymi cenami. W takiej sytuacji wiele osób zapomina o zjawisku inflacji i bierze pod uwagę jedynie nominalne zmiany cen danego dobra. A to w praktyce nie oddaje rzeczywistych zmian wartości towaru. Wystarczy porównać dawne ceny książek, papierosów czy mieszkań – wszystkie były znacznie niższe od obecnych, choć równie mało kogo było na nie stać.

Ciekawy przykład występowania iluzji pieniądza możemy zaobserwować również na rynku kredytowym. Klient, który potrzebuje pożyczyć konkretną sumę pieniędzy, może wybrać 2, 3 lub 5-letnią opcję spłaty kredytu. Oczywiście w wariancie 5-letnim poszczególne kwoty rat będą najniższe, dlatego wielu klientów zdecyduje się na taką opcję, nie chcąc nadto obciążać miesięcznego budżetu. Całkowity koszt takiego kredytu będzie niestety najwyższy.

Podobny dylemat można zaobserwować w momencie wyboru między ratami stałymi a malejącymi. W przypadku tych drugich pierwsze raty kredytu są z reguły bardzo wysokie, dlatego mało klientów decyzuje się na taką opcję spłaty. W rzeczywistości jednak kredyt z ratami malejącymi bywa zwykle nieco tańszy w ogólnym rozrachunku. Iluzja pieniądza odciąga jednak od tego, co na pierwszy rzut oka niesłusznie wydaje się być nieopłacalne. 

Czeka cię zaciągnięcie kredytu hipotecznego? Sprawdź, czy wybrać raty stałe, czy malejące.

Iluzja pieniądza w aspekcie neurobiologicznym

Pierwsi ekonomiści nadający zjawisko iluzji pieniądza byli zdania, że iluzja ta jest wynikiem jedynie naszej niewiedzy z zakresu przedsiębiorczości. Powtarzali oni opinię, iż wystarczy chłodna kalkulacja i odrobina zdrowego rozsądku do tego, by pokonać iluzję pieniądza. Wraz z rozwojem ekonomii behawioralnej tezę tę obalili liczni badacze. Jednymi z nich byli Armin Falk oraz Bernd Weber z Uniwersytetu w Bonn. 

Naukowcy przeprowadzili doświadczenie, w którym dwudziestu czterech ochotników odgrywało różne sytuacje „ekonomiczne”. Uczestnicy badania zostali poproszeni o wykonanie prostych zadań, a za każde poprawne rozwiązanie otrzymywali premię pieniężną (w bonach). W trakcie eksperymentu poznawczego naukowcy mierzyli za pomocą tomografii komputerowej, w jaki sposób zmienia się utlenowanie krwi w różnych obszarach mózgu każdego ochotnika. Miało to wskazywać na konkretną aktywność mózgową. 

W pierwszej części doświadczenia uczestnicy dostawali niewiele pieniędzy za prawidłowe rozwiązanie zadania. Ceny towarów, jakie mogli nabyć za wygrane bony pieniężne, nie były jednak wygórowane. W drugiej części doświadczenia ochotnicy otrzymali podwyżkę bonów wynoszącą 50%. Równocześnie jednak cena produktów w katalogu podniosła się o połowę. Naukowcy wyraźnie poinformowali ochotników o tym, że wraz ze wzrostem premii podniosły się także ceny towarów, a więc w rzeczywistości wygrani zakupią te same produkty. 

Mimo tego okazało się, że w pierwszym etapie doświadczenia określony obszar mózgu (brzuszno-przyśrodkowa kora przedczołowa) był o wiele mniej aktywny, niż wtedy, gdy uczestnicy otrzymywali o połowę więcej pieniędzy. Wyniki badania dowiodły więc, że irracjonalna iluzja pieniężna istnieje naprawdę. Co więcej, wyjaśniły one, jakie obszary mózgu są odpowiedzialne za to, że dla człowieka liczy się bardziej nominalna niż realna wartość pieniądza

Sposób na iluzję pieniądza

Jak wykazaliśmy w powyższych akapitach artykuły, iluzja pieniądza nie przynosi nam, konsumentom, żadnego pożytku. W jej wyniku albo nie zyskamy niczego, albo nawet stracimy pieniądze, dając się zmanipulować czystym nominalnym liczbom. Iluzja pieniądza jest niestety działaniem nieświadomym, i choć możemy (a nawet powinniśmy!) z nią walczyć, to i tak nie uda nam się wyeliminować wszystkich przypadków wpadnięcia w pułapkę iluzji. 

Wielu ekonomistów, którzy jako pierwsi badali zjawisko iluzji pieniądza, było zdania, że do zgładzenia iluzji wystarczy odrobina zimnej kalkulacji i rozsądku. Tezę tę popierał sam Milton Friedman, światowej sławy ekonomista i laureat Nagrody Nobla. Dopiero kilkanaście lat później, wraz z rozwojem ekonomii behawioralnej, okazało się iluzja pieniądza nie wynika jedynie z naszej bezmyślności czy lekkomyślności. Wpływ na to ma także neurobiologia.

Niezależnie od tego, czy uwierzymy, że iluzja pieniądza jest zjawiskiem całkowicie zależnym od świadomości konsumenta, czy też nie, warto zawsze zachowywać chłodny rozsądek – zwłaszcza w kwestiach pieniężnych. Patrzymy szerzej aniżeli tylko na wartość nominalną przedstawianych nam liczb i kwot.  Pozwoli nam to uniknąć przykrych rozczarowań, lub chociaż zminimalizować częstotliwość ich występowania. 

Podsumowanie

Źródła:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Iluzja_pieniądza
https://www.focus.pl/artykul/iluzja-pieniadza