Polskie autostrady są zbyt drogie – komunikat NIK

“Stawki opłat za autostrady ustalane przez koncesjonariuszy są znacznie wyższe, niż na odcinkach, na których ustala je strona publiczna” – wskazuje Najwyższa Izba Kontroli w komunikacie powstałym po przeprowadzonej analizie umów koncesyjnych. W ocenie NIK polskie autostrady są zbyt drogie.

Drogie autostrady – raport NIK

W ocenie przygotowanej przez NIK wskazano, że Minister Infrastruktury oraz Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad podejmowali działania w celu ochrony interesów Skarbu Państwa oraz użytkowników koncesyjnych, ale działania te nie były wystarczająco skuteczne. Nie posunięto się bowiem do egzekwowania od koncesjonariuszy wszystkich obowiązków, które na nich ciążyły.

Kontrole u koncesjonariuszy były co prawda przeprowadzane, ale, jak zaznacza NIK, “GDDKiA nie miała pełnej wiedzy na temat sposobu wykonywania przez koncesjonariuszy obowiązków wynikających z umów.

Kontrolerzy GDDKiA nie dokonywali bowiem (z wyjątkiem trzech przypadków) pomiarów całkowitego czasu oczekiwania pojazdów w punktach poboru opłat, stanowiącego wyznacznik standardu obsługi klientów, a także w ograniczonym zakresie przeprowadzali kontrole stanu zimowego utrzymania dróg”.

Autostrady w Polsce

W Polsce obecnie jedynie trzy autostrady zawierają płatne odcinki. Jak wskazuje NIK, już “w 1993 r. rząd polski opracował Program Budowy Autostrad, którego jednym z założeń była budowa kluczowych dróg z wykorzystaniem kapitału prywatnego“.

W efekcie powstawały po kolei cztery odcinki płatnych autostrad – wszystkie budowane w oparciu o umowy koncesyjne z prywatnymi inwestorami.

Najpierw w 1997 roku wybudowane zostały dwie płatne autostrady: 

• A4 na odcinku Katowice-Kraków,
• A2 na odcinku Konin-Nowy Tomyśl oraz Świecko-Nowy Tomyśl.

Z koncesji na drugą trasę ostatecznie wyłączono jednak odcinek Świecko-Nowy Tomyśl i wybudowano go dopiero w 2008 roku. Wtedy też powstała autostrada A1 na północy Polski łącząca Gdańsk z Toruniem.

Wszystkie umowy zawierane były w różnym czasie i skutkiem tego różnią się zapisanymi w nich warunkami, zarówno organizacyjnymi, prawnymi, jak i ekonomicznymi. NIK wskazuje w raporcie, że “różnice polegają m.in. na przyjętych metodach rozliczeń pomiędzy stroną publiczną a koncesjonariuszami, wysokości oraz sposobie ustalania opłat pobieranych od użytkowników, a także podziale przychodów z opłat pomiędzy koncesjonariuszy i Skarb Państwa”.

Kategorie umów koncesyjnych – autostrady

Podsumowując, można stwierdzić, że wyróżniamy dwie zasadnicze kategorie umów koncesyjnych:

I kategoria umów koncesyjnych – autostrady

Obejmuje ona dwie umowy koncesyjne zawarte w roku 1997, czyli te, które są chronologicznie starsze. Dotyczą one odcinków:

• Kraków-Katowice (autostrada A4),
• Nowy Tomyśl-Konin (autostrada A2).

W tych umowach wysokość stawek ustalana jest przez koncesjonariusza i w całości pozostaje “w jego kieszeni”.

II kategoria umów koncesyjnych – autostrady

Druga kategoria umów obejmuje te, które zawarte zostały później. Dotyczy zatem odcinków:

• Gdańsk-Toruń (autostrada A1),
• Świecko-Nowy Tomyśl (autostrada A2).

W przypadku tych umów ceny za przejazd ustalane były przez stronę publiczną. Inny jest także sposób zarabiania koncesjonariusza – środki uzyskane z opłat oddaje on do Krajowego Funduszu Drogowego, a zarobek dla siebie otrzymuje z budżetu państwa w ramach wynagrodzenia za udostępnienie autostrady do użytku publicznego.

Autostrady – gdzie najdrożej?

Oczywiście wyższe są te stawki, które ustalane są przez koncesjonariuszy, a nie przez stronę publiczną. Jak jednak zaznacza NIK, “porównując wysokość opłat za przejazd koncesyjnymi odcinkami autostrad, należy mieć na uwadze, że na tych odcinkach, na których stawki opłat ustalała strona publiczna, wynagrodzenie koncesjonariusza za udostępnienie autostrady wypłacane jest z budżetu państwa, a opłaty pokrywają jedynie część kosztów utrzymania”.

Podstawowe koszty przejazdu za 1 km na autostradach w pierwszej i drugiej kategorii umów koncesyjnych przedstawia przygotowana przez Najwyższą Izbę Kontroli infografika:

“Równocześnie z kształtowaniem się systemu koncesyjnego rozwijał się, adekwatny do niego system zapewnienia zgodności działań spółek budujących i eksploatujących odcinki autostrad z postanowieniami umów koncesyjnych. Podstawowym instrumentem pozwalającym organom państwa egzekwować od koncesjonariuszy obowiązki określone w umowach, jest prawo do przeprowadzania kontroli koncesjonariusza przez reprezentanta strony publicznej” – wskazuje Najwyższa Izba Kontroli.

Źródło cytatów i grafik użytych w artykule:

https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/drogie-autostrady.html