SKOK – co to jest, jak działa?

Dla wielu z nas instytucja SKOK-u pozostaje niezrozumiała, głównie ze względu na nietypowe połączenie jej cech: jest to trochę spółdzielnia, a trochę bank. W dzisiejszym artykule wskażemy najważniejsze informacje dotyczące SKOK-ów w Polsce – sposobu ich działania, podstawy prawnej i historii powstania.

SKOK – co to jest?

SKOK, czyli spółdzielcza kasa oszczędnościowa-kredytowa, jest instytucją spółdzielczą należącą do szerokiej grupy instytucji finansowych, a więc do grona podmiotów operujących zasobami finansowymi. W Polsce istnieje blisko trzydzieści SKOK-ów, a wszystkie one należą do systemu parabankowego i podlegają nadzorowi Kasy Krajowej, czyli Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej, znanej również jako Krajowa SKOK. 

Według obowiązującej ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych polskie SKOK-i nie są tożsame z instytucjami banków, mimo tego, że świadczą podobne usługi (udzielają pożyczek itp.). Jednocześnie SKOK-ów nie powinniśmy utożsamiać z instytucjami parabankowymi sensu stricto, albowiem w świetle prawa SKOK-i w Polsce podlegają zewnętrznemu nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego. Co więcej, depozyty zgromadzone przez jej klientów (członków) SKOK-u objęte są ustawowym systemem gwarantowania depozytów BFG.

Zaistnienie spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej wymaga dobrowolnego zrzeszenia się nieograniczonej liczby osób prowadzących działalność gospodarczą na rzecz swoich członków. Co bodaj najważniejsze dla prawidłowego zrozumienia istoty SKOK-u, to fakt, iż charakter działalności kas powinien być niezarobkowy. Rolą SKOK-u jest zapewnianie wsparcia finansowego swym członkom – to absolutny priorytet. Natomiast członkiem SKOK-u mogą zostać jedynie osoby fizyczne połączone ze sobą więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym.

Sprawdź różnice między bankiem a parabankiem.

Podstawa prawna

Pierwszym dokumentem kompleksowo regulującym kwestię funkcjonowania spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w Polsce była ustawa z dnia 14 grudnia 1995 roku. W związku z dynamicznym rozwojem sektora SKOK-ów na początku XXI wieku polski rząd rozpoczął prace nad uchwaleniem nowej podstawy prawnej. Proces legislacyjny zakończył się owocnie i po czternastu latach od wydania pierwszego aktu prawnego regulującego SKOK-i w życie weszła Ustawa z dnia 5 listopada 2009 roku o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.

Dokument uchwalony w 2009 roku wszedł w życie dopiero po trzech latach, a dokładniej 27 października 2012 roku. Jego treść znaleźć można w Dzienniku Ustaw na rok 2012, pod pozycją 855. Oczywiście na przełomie ostatnich lat ustawodawca uchwalił wiele istotnych zmian w zakresie prawa SKOK-owego, dlatego też treść ustawy posiada obecnie status ujednoliconej. Organem uprawnionym ustawy jest minister właściwy do spraw instytucji finansowych, a więc obecnie – Minister Finansów. 

Jak czytamy w ustawie z dnia 5 listopada 2009 roku:

Historia SKOK-ów w Polsce

Pierwsze spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe założone zostały w Europie w XIX wieku. Założycielem jednej z pierwszych kas był Friedrich Wilhelm Raiffeisen, niemiecki reformator społeczny i twórca idei banków spółdzielczych jako alternatywny dla banków mieszczańskich. Niedługo po Niemczech SKOK-i pojawiły się we Włoszech, Francji, Holandii, Austrii i Anglii. Dzięki pobytowi jednego z naszych rodaków, Franciszka Stefczyka, w Niemczech idee SKOK-u udało się przenieść i wdrożyć także w Polsce – to już pod koniec XIX wieku.

Zainspirowany niemieckim systemem Franciszek Stefczyk zaraz po powrocie do kraju wystąpił z inicjatywą uruchomienia na ziemiach polskich podobnych spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych. Pomysł udało się mu zrealizować już w styczniu 1890, w podkrakowskiej wsi Czernichów. Polskie SKOK-i szybko zdobyły uznanie wśród rodaków. W okresie międzywojennym liczba kas sięgała już 3500. Rozwój sektora został zatrzymany przez wybuch II wojny światowej i późniejszy okres zależności polskiego rynku od władzy zwierzniej ZSRR.

Obecny polski system spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych został założony już po upadku ZSRR, a więc po transformacji ustrojowej, przez Grzegorza Biereckiego, jego brata Jarosława Biereckiego, Adama Jedlińskiego, Grzegorza Buczkowskiego oraz Lecha Kaczyńskiego. Podmiotem założycielskim sytemu polskich SKOK-ów była Fundacja na rzecz Polskich Związków Kredytowych (FPZK). Pierwszy nowoczesny SKOK w Polsce powstał 31 sierpnia 1992 roku w Elektrociepłowni „Gdańsk”. Kolejne zostały utworzone w Elektrowni Kozienice i Hucie Katowice.

Rynek SKOK-ów w Polsce

Jak wynika z raportu Komisji Nadzoru Finansowego, w pierwszym kwartale bieżącego roku w Polsce działało 29 spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych. Ogólna kondycja sektora polskich SKOK-ów jest stosunkowo dobra. Świadczy o tym fakt, iż w pierwszych trzech miesiącach 2019 roku fundusze własne zdeponowane w polskich SKOK-ach wzrosły o łączną wartość 16,92 mln zł, dając ostateczny wynik 314,74 mln zł na koniec marca br. Polacy chętnie korzystają z oferty SKOK-ów, traktując ją jako alternatywę dla oferty banków komercyjnych.

Największą i najbardziej znaną spółdzielczą kasą oszczędnościowo-kredytową jest oczywiście SKOK Stefczyka, a właściwie SKOK im. Franciszka Stefczyka. Kasa ta powstała w roku 1933, będąc niejako hołdem oddanym na cześć zmarłego w 1924 roku Franciszka Stefczyka – inicjatora wdrożenia systemu SKOK-owego w Polsce na wzór kas niemieckich Friedricha Wilhelma Raiffeisena. Inne działające kasy spółdzielcze w Polsce to między innymi SKOK „Kozienice”, SKOK „Wisła” czy SKOK „Szopienice”.

W pierwszym kwartale bieżącego roku lista kas działających w Polsce została uszczuplona o pięć pozycji. Mimo tego jednak wyniki wypłacalności sektora SKOK-ów na koniec marca bieżącego roku były dodatnie. Oficjalny wskaźnik bilansu zysków (+) i strat (-) wynosił +3,76%. Warto jednak dodać, iż po uwzględnieniu ustaleń organów nadzoru analitycznego oraz inspekcyjnego rzeczywista wartość wypłacalności powinna kształtować się na poziomie +3,74%.  

fot. dane Komisji Nadzoru Finansowego

Źródła:
https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/sytuacja_sektora_skok_I_kwartal_2019_66746.pdf
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20120000855/O/D20120855.pdf